Mądrość Ojców Pustyni. Publikacje źródłowe i opracowania
Treść
Mówił abba Makary: „Kiedy byłem młody odczuwałem w celi zniechęcenie i wyszedłem na pustynię mówiąc do swoich myśli: «Tego, kogo spotkam, zapytam, aby mi dopomógł»…
Raz w tygodniu chcemy publikować dla wszystkich zainteresowanych zestawienia literatury monastycznej, zarówno tej źródłowej, jak i współczesnych opracowań o duchowości benedyktyńskiej i nie tylko… Jest to miejsce, które ma na celu ukazanie konkretnych autorów oraz stworzenie bazy publikacji (drukowanych, elektronicznych i audiobooków), która ułatwi odszukanie interesujących tematów według których postaramy się tworzyć kolejne zestawienia. Wszystkie wpisy znajdziesz w dziale Czytaj, jeśli chcesz posłuchać fragmentów wybranych książek wejdź do kategorii Słuchaj.
Mówił abba Makary: „Kiedy byłem młody odczuwałem w celi zniechęcenie i wyszedłem na pustynię mówiąc do swoich myśli: «Tego, kogo spotkam, zapytam, aby mi dopomógł». I spotkałem chłopca pasącego woły. I zapytałem go: «Cóż mam uczynić chłopcze, skoro jestem głodny?» Powiedział mi: «Jedz!» Znowu powiedziałem, że zjadłem i znowu jestem głodny! Wtedy powiedział do mnie: «To chyba jesteś osłem, abba, skoro ciągle chcesz żreć!» I odszedłem wyciągnąwszy z tego pożytek” / Apoftegmaty Ojców Pustyni, tom 1
Publikacje źródłowe:
1. Apoftegmaty Ojców Pustyni, tom 1. Gerontikon
Pierwszy tom apoftegmatów opublikowany w serii Źródła monastyczne obejmuje Gerontikon czyli Kolekcję Alfabetyczną wraz z gruntownie przepracowanym komentarzem i wstępami z wydania w PSP. Z przyczyn technicznych pominięto bibliografię, którą zamieszczono w drugim tomie apoftegmatów, czyli w przekładzie Kolekcji Systematycznej. W drugim wydaniu pierwszego tomu ograniczyliśmy się jedynie do nielicznych korekt samego przekładu oraz poprawienia indeksów.
Wersja drukowana / elektroniczna (e-book)
2. Apoftegmaty Ojców Pustyni, tom 2. Kolekcja systematyczna
Zbiór alfabetyczny (Alphabetikon – Kolekcja alfabetyczna, Gerontikon – Księga Starców) powstał w drugiej połowie V wieku i był prawdopodobnie pierwszym wielkim zbiorem apoftegmatów. Żywa była jeszcze tradycja wielkich Ojców Pustyni, stąd też usystematyzowano apoftegmaty wedle ich imion, które wówczas jeszcze wiele ludziom mówiły. W miarę jednak upływu czasu, zmniejszała się fascynacja osobowością Ojców, pozostawało natomiast zainteresowanie ich nauką. Stąd też wiele apoftegmatów „utraciło” imię tego, który je wypowiedział, i funkcjonowało jako anonimowe; nie mogło więc znaleźć miejsca w zbiorze alfabetycznym. Tak wynikła konieczność znalezienia innego klucza do usystematyzowania apoftegmatów niż imiona sławnych mnichów. Tym nowym kryterium stały się główne tematy życia ascetycznego i według nich zaczęto apoftegmaty systematyzować: i te posiadające autora, i te anonimowe. Taka jest geneza zbiorów systematycznych.
Wersja drukowana / elektroniczna (e-book)
3. Apoftegmaty Ojców Pustyni, tom 3. Zbiory etiopskie (wybór). Mniejsze zbiory greckie. Zbiory łacińskie. Opowiadania dla duszy pożyteczne: Pawła z Monemwazji, Jana Moschosa (wybór)
O ile poprzednie zawierały jednolite kolekcje powiedzeń Ojców, tom obecny składa się z różnego rodzaju tekstów. Większą jego część stanowią właśnie apoftegmaty. Po raz pierwszy w języku polskim ukazują się apoftegmaty etiopskie. Ukazują one wielkie, a mało znane bogactwo życia monastycznego w Etiopii, korzeniami swymi sięgające wszak IV w. W kolejnej części Czytelnik znajdzie przekłady z tzw. mniejszych zbiorów greckich i łacińskich. Uzupełnieniem tomu są dwie serie z nieco innego gatunku, tzw. opowiadań dla duszy pożytecznych (Pawła z Monemwazji i Jana Moschosa).
Wersja drukowana / elektroniczna (e-book)
4. Apoftegmaty Ojców Pustyni, tom 4. Zbiór anonimowy wydany przez François Nau
Niniejszy tom zawiera tłumaczenie 400 apoftegmatów wydanych przez F. Nau z przechowywanego w Paryżu greckiego rękopisu Coislin 126 datowanego na X–XI wiek. Nau opublikował jedynie około połowy rękopisu; pominął też pięć krótkich tekstów zatytułowanych O anachoretach. Celem badań podjętych przez F. Nau było uzupełnienie edycji Cotelier, jednak ogrom rękopisów, jak sam to mówi, stanowił nie lada problem. We wstępie do swej edycji francuski badacz napisał, że głównym jego zamiarem była przede wszystkim publikacja rękopisu, a następnie krytyczne ustalenie tekstu, który miał stanowić podstawę do dalszych badań.
Wersja drukowana / elektroniczna (e-book)
5. Św. Atanazy Aleksandryjski Żywot św. Antoniego Wielkiego
Atanazy napisał Żywot, wedle własnego oświadczenia, dla mnichów żyjących poza Egiptem: epi ksenes, prawdopodobnie dla jakiejś grupy ascetów w Galii, gdzie przebywał w Trewirze w latach 335–337, lub w Italii, w której schronił się w okresie 340–346. Choć pismo ma konkretnego adresata, musiało od razu być tworzone z myślą o licznych anonimowych czytelnikach ówczesnego świata. Powstało w okresie między rokiem 356 a 362, gdy Atanazy, ścigany przez władze przychylne arianom, ukrywał się w klasztorach i pustelniach Egiptu. Próby uściślenia datowania nie dały uchwytnych rezultatów. Uczciwie mówiąc, nie ma to większego znaczenia ani dla specjalistów ani dla niefachowego czytelnika.
Wersja drukowana / elektroniczna (e-book)
Wybór tekstów z publikacji źródłowych:
1. Abba, powiedz mi słowo. Wybór apoftegmatów
Pośród tysięcy rękopisów, które zachowują te nauki, trudno znaleźć dwa, które by zawierały dokładnie te same teksty i w dokładnie tym samym porządku. Wielu przepisywaczy dokonywało wyboru wedle własnego uznania i gustu. Antologia, którą tu przedstawiamy, tym się odznacza, że została oparta na tak pełnym, jak to tylko możliwe, zestawie zbiorów wydanych w różnych językach. Mamy nadzieję, że reprezentuje dość dobrze wszelkie rodzaje i tematy nauk, zawartych w apoftegmatach Ojców. Nie idąc za porządkiem alfabetycznym czy systematycznym wielkich zbiorów, wybraliśmy raczej układ bardziej empiryczny, według głównych pytań, zadawanych starcom przez uczniów oraz tematów najczęściej powracających w ich odpowiedziach.
Wersja drukowana / elektroniczna (e-book)
2. Przypowieści mnichów o miłości i przyjaźni
Wiadomo wszystkim, że od końca III wieku po narodzeniu Chrystusa pustynia egipska, a wkrótce potem i inne wszelkie pustynie, pustkowia świata chrześcijańskiego, zaludniły się anachoretami. Poznając dzisiaj ich świat z ich pism i nauk, zresztą fascynujących nawet dla wielu ludzi, którzy ich zupełnie nie rozumieją, gotowi bylibyśmy wyobrazić sobie ich życie jako jedno wielkie sam na sam z Bogiem, przerywane od czasu do czasu rozmowami z gromadką uczniów lub z sąsiadem starcem-pustelnikiem. Bardzo szybko jednak z tych samych pism dowiadujemy się, że na pustyni egipskiej trwał nieustanny ruch pielgrzymkowy, były nawet stałe trasy i zawodowi (lub grzecznościowi) przewodnicy. Do Wielkich Starców, do sławnych mistrzów życia duchowego zdążali nie tylko uczniowie, ale i świeccy pobożni chrześcijanie: z samego Egiptu, z Libii, z Palestyny, ale i zza morza, kogo tylko było stać.
3. Przypowieści mnichów o pokusie i grzechu
Dzisiaj nie chodzimy już z pielgrzymką do pustelników, ale mniej więcej w tym samym duchu i w tym samym celu otwieramy ich pisma. W pierwszej chwili możemy przeżyć dosłownie wstrząs. Skąd egipscy analfabeci wzięli taką wiedzę psychologiczną? Jak doszli do tak dojrzałej umiejętności odróżniania ziarna od plewy w życiu modlitwy, i odrzucenia plewy, choćby błyszczała, a wybierania ziarna, choćby się wydawało bezwartościowe i niepozorne? Niewątpliwie jednak tę wiedzę zdobyli i do tej dojrzałości doszli – nie wszyscy oczywiście i nie w równym stopniu, ale też ci właśnie, którzy najpełniej do niej doszli, pozostali w pamięci uczniów i świata imiennie, jako wielcy nauczyciele; ci zaś, którzy nie doszli, znani są dzisiaj jako tło do opowieści tamtych, o prawdziwych przyjaciołach Bożych.
4. Lectio divina w tekstach monastycznych
Kiedyś starcy odwiedzili abba Antoniego, a był wśród nich abba Józef. Starzec zaś, chcąc ich wypróbować, przedłożył im pewne zdanie z Pisma Świętego i pytał ich po kolei, zaczynając od najmłodszego, co by to zdanie mogło znaczyć. I każdy mówił tak, jak umiał, a starzec odpowiadał każdemu: „Nie trafiłeś”. Na samym zaś końcu zwrócił się do abba Józefa: „A ty co myślisz o tym zdaniu?” On odrzekł: „Nie wiem”. A na to abba Antoni: „Otóż właśnie abba Józef znalazł drogę, bo powiedział «Nie wiem»”.
5. Abba, powiedz mi słowo. Apoftegmaty Ojców Pustyni (audiobook)
Do tych więc wielkich starców, do sławnych i wypróbowanych mistrzów, wybieramy się teraz na pielgrzymkę po „słowo”. Nie będzie to systematyczny wykład, raczej właśnie zbiór „słów”, trochę w odpowiedzi na nasze własne pytania, a trochę wedle tego, co samym starcom jawi się jako najważniejsze.
Szczegóły / Posłuchaj fragmentów
Opracowania:
1. Ewa Wipszycka Drugi dar Nilu czyli o mnichach i klasztorach w późnoantycznym Egipcie
Herodot stwierdził kiedyś, opisując mechanizmy wylewu Nilu, że Egipt jest darem tej świętej rzeki. Znad Nilu pochodzi jeszcze jedna forma życia, która w głęboki sposób zaważyła nad kształtem obecnego świata. Mamy na myśli życie mnisze, ów drugi, obok samego Egiptu, dar Nilu. Święta Rzeka zawsze powracała spokojnie do swego koryta. Monastycyzm okazał się jednak siłą o wiele większą i nie mniej żywotną: wylewając się poza Egipt dotarł na krańce ówczesnego świata, a z czasem, gdy sam świat się powiększył, dotarł także na jego nowe obszary. O żywotności egipskich ideałów świadczy przede wszystkim różnorodność ich interpretacji, popularność, która przez wieki nie słabła, ale na przekór różnym zawirowaniom historii nasilała się i żyła własnym życiem. Nie zmienia to jednak faktu, że kolejni reformatorzy wracali do Egiptu, który, o dziwo!, był dla nich niczym Ziemia Obiecana…
Wersja drukowana / elektroniczna (e-book)
2. Ewa Wipszycka Mnisi – nie tylko ci święci…
Życie zakonne często wzbudzało kontrowersje. Każda chyba epoka ma swoich entuzjastów i swoich krytyków życia mniszego. Od kontrowersji nie były wolne także jego początki. A wszystko zaczęło się pewnej niedzieli, w egipskiej wiosce, kiedy to młody chłopak, Antoni, udał się do kościoła i usłyszał słowa Ewangelii, które nim wstrząsnęły. Gdy umierał, jako 105-letni starzec, pustynia, wedle określenia autora jego Żywota, św. Atanazego, stała się polis, czyli społecznością.
3. Małgorzata Borkowska OSB Abba, powiedz mi słowo
Wiadomo wszystkim, że od końca III wieku po narodzeniu Chrystusa pustynia egipska, a wkrótce potem i inne wszelkie pustynie, pustkowia świata chrześcijańskiego, zaludniły się anachoretami. Poznając dzisiaj ich świat z ich pism i nauk, zresztą fascynujących nawet dla wielu ludzi, którzy ich zupełnie nie rozumieją, gotowi bylibyśmy wyobrazić sobie ich życie jako jedno wielkie sam-na-sam z Bogiem, przerywane od czasu do czasu rozmowami z gromadką uczniów lub z sąsiadem starcem-pustelnikiem. Bardzo szybko jednak z tych samych pism dowiadujemy się, że na pustyni egipskiej trwał nieustanny ruch pielgrzymkowy, były nawet stałe trasy i zawodowi (lub grzecznościowi) przewodnicy.
4. Małgorzata Borkowska OSB Twarze Ojców Pustyni
Oglądani z daleka, poznawani przez syntetyczne relacje historyków Kościoła, pierwsi egipscy mnisi zlewają się w jedną szaroburą masę: wszystko to zakapturzone, wszystko ucieka od ludzi, pości, umartwia się i podobno z jakiejś niejasnej racji ma blisko do Pana Boga. Cóż, równie bezkształtnie wygląda każda grupa ludzka, albo i każdy gatunek stworzeń, widziany z zewnątrz. Oprócz informacji rzetelnych składają się na taki obraz także bajki, nieporozumienia i rzadko kwestionowane tzw. poglądy obiegowe. Mamy takie poglądy i przekonania o różnych narodach, mamy i o grupach zawodowych. Ojcowie Pustyni dzielą po prostu wspólny los wszystkich „obcych”. I jak człowiek, który na przykład doskonale wie od dziecka, „jacy są Niemcy”, a kiedy wreszcie pojedzie do Niemiec, zaczyna odkrywać, że są – jak wszyscy ludzie – bardzo różni, tak i ten dopiero, kto zawiera bliższą znajomość z Ojcami, zaczyna odkrywać różnice: usposobień, charakterów, stylu pobożności.
Wersja drukowana / elektroniczna (e-book)
5. Szymon Hiżycki OSB Kierownictwo duchowe według Ojców Pustyni
Publikacja zawiera zaledwie małą antologię tekstów opatrzonych krótkim komentarzem przygotowanym na podstawie najstarszych pism monastycznych. Jest podzielona na kilka rozdziałów, w których opierając się na kluczowych tekstach chcemy podjąć się naszkicowania najważniejszych linii ojcostwa duchowego. Ich wybór jest oczywiście subiektywny; ktoś inny w sposób uprawniony dokonałby własnego wyboru. Jednak mamy nadzieję, że i te strony pomogą zajrzeć Czytelnikowi do skarbca Ojców.
Wersja drukowana / elektroniczna (e-book)
6. Anselm Grün OSB Droga pustyni
Mnisi starożytni rzadziej pytają o wolę Bożą czy o naszą odpowiedzialność za świat. Interesuje ich raczej pytanie: Co czynić, żeby się zbawić? Takie pytanie może brzmieć nieco egoistycznie, ale w rzeczywistości stawia ono wobec poszukiwania sensu ludzkiej egzystencji – Jak mogę być naprawdę człowiekiem, jak mogę stać się takim, jakim stworzył mnie Bóg?
7. Grzegorz Hawryłeczko OSB Wyjaśnij mi, abba… Spojrzenia na apoftegmaty Ojców Pustyni
Przez umieszczone w tym e-booku krótkie komentarze do tzw. apoftegmatów Ojców Pustyni — krótkich form literackich, w których zawarte są cenne rady dawnych mnichów — do każdego z nich kierujemy prostą prośbę: „Wyjaśnij mi, abba!”. Nie jest łatwo zrozumieć, jakie namiętności działają w człowieku. Ktoś jednak przed nami zdobył się na to, by w odosobnieniu pustyni doświadczyć owych namiętności w ekstremalnym stopniu, a tym kimś byli właśnie mnisi. Z ich doświadczenia zrodziła się mądrość i wiedza, jak możemy zapanować nad popędliwościami i pożądliwościami. Bo przecież tylko ten, kto nad nimi panuje, ma przystęp do Boga — tak Ojcowie czytali jedno z Jezusowych błogosławieństw: Błogosławieni czystego serca, albowiem oni Boga oglądać będą (Mt 5,8).
Żródło: cspb.pl, 14
Autor: mj